Το έθιμο των Μωμόγερων από τον Πόντο - Παναγιώτης Κότσης | Λογοτεχνικό Δωδεκαήμερο Χριστουγέννων 2024 - ΚΕΦΑΛΟΣ

To Λογοτεχνικό Περιοδικό της Κεφαλονιάς για το βιβλίο, τη λογοτεχνία, την ποίηση, τους λογοτέχνες και τις τέχνες.

ΝΕΕΣ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

Κυριακή 22 Δεκεμβρίου 2024

Το έθιμο των Μωμόγερων από τον Πόντο - Παναγιώτης Κότσης | Λογοτεχνικό Δωδεκαήμερο Χριστουγέννων 2024



Γράφει ο Κότσης Παναγιώτης


Μετά την καταστροφή του 1922, πολλοί Πόντιοι εγκατέλειψαν τις πατρογονικές τους εστίες. Στην Ελλάδα ήρθαν το 1923, μετά την Συνθήκη της Λωζάννης περί ανταλλαγής πληθυσμών. Οι πρόσφυγες αυτοί έφεραν μαζί τους τα υπάρχοντά τους, αλλά και τις πλούσιες πολιτισμικές καταβολές του Πόντου, οι οποίες ξεκίνησαν από τους προϊστορικούς χρόνους και συνεχίστηκαν για πολλούς αιώνες. 

Σε κάθε λαϊκή παράδοση, περίοπτη θέση κατέχουν τα εθιμικού χαρακτήρα δρώμενα. Το πιο γνωστό εθιμικό δρώμενο στον Ποντιακό λαϊκό πολιτισμό είναι αυτό των «Μωμόγερων», το οποίο, αναντίρρητα, είναι άρρηκτα συνυφασμένο με τις εορτές των Χριστουγέννων. Σύμφωνα με την παράδοση, το έθιμο ξεκίνησε από την Λιβερά, στην περιοχή της Τραπεζούντας και, από εκεί εξαπλώθηκε στον υπόλοιπο ποντιακό ελληνισμό. 

Η λέξη «Μωμόγερος» αποτελείται από το όνομα «Μώμος» και το ουσιαστικό «γέρος». Σύμφωνα με την μυθολογία, ο Μώμος υπήρξε ο θεός, ο οποίος ήταν προσωποποίηση της χλεύης. Ακόμη, ο θεός αυτός κρατούσε ραβδί, του οποίου η άκρη κατέληγε σε κεφάλι γυναίκας. 

Το δρώμενο των «Μωμόγερων» πραγματοποιείται από αυτοσχέδιους θιάσους. Τα μέλη των θιάσων αυτών παντρεύουν τον- παγανιστικής προέλευσης- διθύραμβο με το θέατρο του δρόμου. Επίσης, το υπό εξέταση έθιμο είναι γνωστό και με την λαϊκή ονομασία «Μωμοέρια». 

Η ενδυμασία των «Μωμόγερων» αποτελείται από περικεφαλαία, γιλέκο, φουστανέλα, ζώνη, φούντες και κομμάτι ξύλου. Τα βασικά τους χρώματα είναι το μπλε και το λευκό, καθώς και το πράσινο και το κόκκινο. Επίσης, στις περικεφαλαίες τους υπάρχουν κορδέλες, κουμπιά και καθρεφτάκια. Επιπλέον, τα πρόσωπα, τα οποία συμμετέχουν, έχουν πάνω τους ξηρούς καρπούς, βότανα και διάφορα οπωρικά. Η παρουσία των φυτικών προϊόντων δηλώνει την μαγική και γονιμική αφετηρία, με την οποία υπήρχε σύνδεση κατά το παρελθόν. 

Οι «Μωμόγεροι»- ή «Μωμοέρια»-  εμφανίζονται καθ’ όλη την διάρκεια του δωδεκαημέρου και, η εμφάνισή τους δηλώνει ότι προσδοκάται τύχη για την νέα χρονιά. Γυρίζουν σε παρέες στους δρόμους των χωριών και, τραγουδούν ευχετικούς στίχους ή κάλαντα. Τυπικό παράδειγμα ευχετικών στίχων αποτελούν οι εξής: «Αρχή κάλαντα και αρχή του χρόνου, πάντα κάλαντα, πάντα του χρόνου». 

 Στο παρελθόν, το έθιμο των «Μωμόγερων» δεν διαρκούσε μόνο κατά το εορταστικό δωδεκαήμερο. Αναλυτικά, ξεκινούσε κατά τα μέσα Δεκεμβρίου και διαρκούσε ως τα μέσα του επόμενου μήνα, του Ιανουαρίου. Ορισμένες φορές, το έθιμο υπερέβαινε κατά πολύ την συνήθη χρονική του διάρκεια, επειδή ολοκληρωνόταν την Καθαρά Δευτέρα, η οποία αποτελεί την πρώτη ημέρα της Μ. Τεσσαρακοστής. 

Πρωταγωνιστικό ρόλο στο έθιμο κατέχει η νύφη, η οποία αντιπροσωπεύει την βλάστηση και την γονιμότητα της γης. Ακόμη, κεντρικά πρόσωπα είναι ο γέρων και ο νέος, οι οποίοι συγκρούονται κατά την αναπαράσταση του εθίμου, διότι αμφότεροι ερίζουν για την καρδιά της νύφης. Βάσει του εθίμου, νικητής είναι πάντα ο νέος. Η νίκη του νέου συμβολίζει την έξοδο του νέου χρόνου και την έλευση του νέου. Εκτός από τα τρία προαναφερθέντα πρόσωπα, το έθιμο περιλαμβάνει και άλλα πρόσωπα. Τα πρόσωπα αυτά είναι η γραία, ο Διάβολος, ο γιατρός, τα όργανα της εξουσίας και, τέλος, οι προστάτες της νύφης. Τον θίασο συμπληρώνουν οργανοπαίχτες.

Στο τέλος της παράστασης, πραγματοποιείται η απαγωγή της νύφης και η τιμωρία του Κακού από τα όργανα της εξουσίας. Ο γιατρός εξετάζει την νύφη, για να διαπιστώσει αν είναι έγκυος. Μετά τα θεατρικά δρώμενα, ακολουθεί χορός, τραγούδι και, φυσικά, ένα μεγάλο γλέντι. 

Το περιεχόμενο των παραστάσεων είναι- κατά κανόνα- κωμικό. Φυσικά, σε μερικές περιπτώσεις, το περιεχόμενο λαμβάνει κοινωνικές διαστάσεις. Όμως, υπάρχουν ορισμένες παραλλαγές παραστάσεων, κατά τις οποίες υπάρχει σοβαρό περιεχόμενο στα έργα. Σήμερα, το έθιμο απαντά σε κοινότητες, όπου το ποντιακό στοιχείο είναι έντονο. Ακριβέστερα, το έθιμο συναντάται σε ευάριθμες περιοχές της Μακεδονίας και της Θράκης, αλλά και σε δήμους της Αττικής. Μία γνωστή παραλλαγή του εθίμου απαντά σε περιοχές της Δυτικής Μακεδονίας. Πρόκειται για τα περίφημα «Ραγκουτσάρια».

Στις μέρες μας, ο σκοπός των παραστάσεων είναι ψυχαγωγικός. Βέβαια,  κατά το παρελθόν, βασικός στόχος ήταν η είσπραξη χρημάτων, τα οποία θα δίνονταν για την ενίσχυση φτωχών οικογενειών. Ορισμένες φορές τα χρήματα πήγαιναν στο εκκλησιαστικό ή σχολικό ταμείο.  

 Κλείνοντας, στην δύση του 2016, το υπό μελέτη έθιμο κέρδισε μία σημαίνουσα διάκριση. Πιο αναλυτικά, η Διακυβερνητική Επιτροπή της Σύμβασης για την διαφύλαξη της Πολιτισμικής Κληρονομιάς συμπεριέλαβε στον κατάλογο της Άϋλης Πολιτισμικής Κληρονομιάς της UNESCO. 


Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Περιμένουμε τις απόψεις σας!