Τα Χριστούγεννα κατά τους πρώτους αιώνες δεν γιορταζόταν ως αυτοτελής γιορτή, αλλά συνεορταζόταν με τη γιορτή των Θεοφανείων, την 6η Ιανουαρίου. Κατά τον Δ’ αιώνα ορίσθηκε την 25η Δεκεμβρίου,* Την ημέρα αυτή από τους Εθνικούς γιορταζόταν ο αήτητος ήλιος. μετά από πολλές συζητήσεις, καθώς δεν υπήρχε καμιά αναφορά σε Άγια κείμενα. Ο πρώτος λόγος του Γρηγορίου του Θεολόγου στην Κωνσταντινούπολη κατά το 380 μ.Χ. άρχισε με το: «Χριστός γεννάται δοξάσατε, Χριστός εξ ουρανών απαντήσατε, Χριστός επί γης υψώθητε».
Οι Βυζαντινοί συχνά κατά την ημέρα των Χριστουγέννων έφτιαχναν μες την εκκλησία, ομοίωμα σπηλαίου και φάτνης, μέσα στην οποία τοποθετούσαν ένα βρέφος. Τη δεύτερη ημέρα των Χριστουγέννων οι Βυζαντινοί συνήθιζαν να προσφέρουν σαν δώρο στα σπίτια που είχαν λεχώνες, το «λοχόζεμα» (ζωμός από σιμιγδάλι, βούτυρο και μέλι) που ήταν καλό για τη γαλουχία.
Τα παιδιά έλεγαν τα κάλαντα στους δρόμους καθ’ όλο το Δωδεκαήμερο, από το ξημέρωμα μέχρι το δειλινό. *Ο Ιωάννης Τζέτζης τον ΙΒ’ αιώνα γράφει χαρακτηριστικά: «και όσοι κατ’ αρχίμηνον την Ιανουαρίου και τη Χριστού γεννήσει δε και Φώτων τη ημέρα, οπόσοι περιτρέχουσι τας θύρας προσαιτούντες μετά ωδών και επωδών και λόγους εγκωμίων». Κάλαντα δεν έλεγαν μόνον τα παιδιά αλλά και οι μεγάλοι με μουσικά όργανα και βέβαια δεν έφευγαν… αν δεν αμοίβονταν.
Τις μέρες όμως του Δωδεκαημέρου κυκλοφορούσαν και μεταμφιεσμένοι που γίνονταν ιδιαίτερα ενοχλητικοί στον κόσμο. Επίσης κατά τα Χριστούγεννα γίνονταν Ιπποδρομικοί αγώνες επί παρουσίας του βασιλέως, αλλά αυτό δεν άρεσε στην εκκλησία και κατά καιρούς έπαυαν. Έτσι βρίσκουμε στον Νομοκάνονα του Φωτίου, ότι κατά τα Χριστούγεννα και τα Φώτα... «ου τελείται θέα».
Ο βασιλέας πήγαινε στην Αγια Σοφιά διασχίζοντας τη Μέση οδό, ντυμένος με χλαμύδα και στέμμα όπως περιγράφει ο Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος και συνοδευόμενος από πατρίκιους, συγκλητικούς και στρατηγούς, σε μεγάλη πομπή, ενώ τον επευφημούσαν οι Πράσινοι κι οι Βένετοι: «πολλοί υμίν οι χρόνοι», «πολλά, πολλά, πολλά έτη εις πολλά» κ.τ.λ. Όταν έφθανε στην Αγια Σοφιά, ο ανώτερος αυτοκρατορικός υπάλληλος («πραιπόσιτος»), του αφαιρούσε το στέμμα και στον νάρθηκα συναντούσε τον Πατριάρχη και έμπαιναν μαζί στον ναό. Την ημέρα των Χριστουγέννων δινόταν στο παλάτι γεύμα στο οποίο εκτός από τους επισήμους συγκλητικούς και άρχοντες, ήταν καλεσμένοι και 12 φτωχοί (σαν τους 12 αποστόλους), ενώ οι χοροί της Αγια Σοφιάς και των Δώδεκα Αποστόλων έψαλλαν: «Η γέννησίς σου Χριστέ ο Θεός ημών, ανέτειλε τω κόσμω το φως το της γνώσεως».
Από τον Α’ π.Χ. αιώνα στη Ρώμη, ήταν καθιερωμένος ο εορτασμός της 1ης Ιανουαρίου, οι λεγόμενες «Καλάνδες». Πόντιοι και Καππαδόκες ονόμαζαν «Κάλαντα» την 1η Ιανουαρίου και «Καλαντάριν» τον μήνα Ιανουάριο και βέβαια «κάλαντα», τα ευχετήρια άσματα. Οι πόρτες των σπιτιών στολίζονταν με κλαδιά δάφνης και ελιάς, αλλά και λεπτοκάρυα (φουντούκια). Μέριμνα και προσπάθεια όλων ήταν, να περάσουν όσο γίνεται καλύτερα την Πρωτοχρονιά: «Ευφροσύνης επιτηδεύοντες» (Γρηγόριος Νύσσης»). Αντάλλασαν εκτός από δώρα και χρηματικά ποσά, τα δε παιδιά ευχόμενα στους γονείς και τους οικείους, δέχονταν νομίσματα. Επίσης περιφερόμενα στις γειτονιές, πρόσφεραν στον κόσμο φρούτα με μικρό νόμισμα καρφωμένο επάνω τους και δέχονταν διπλάσιο νόμισμα, σαν αντίδωρο. Κατά τις Καλάνδες, δέχονταν επίσης δώρα οι γιατροί, οι δάσκαλοι και τα δώρα αυτής της μέρας λεγόταν Καλανδικά.
Συνήθιζαν επίσης να μεταμφιέζονται σε ζώα, τράγους, καμήλες, ελάφια, να χορεύουν και να πηδούν στους δρόμους, να θορυβούν, να πίνουν, να κτυπούν τις πόρτες των σπιτιών… κι έτσι να μην αφήνουν τους άλλους να κοιμηθούν. Παράλληλη συνήθεια-έθιμο, που διατηρήθηκε μέχρι τις μέρες μας ήταν οι Καλικάντζαροι κι άλλοι παρόμοιοι εορτασμοί, όπως τα Ραγκουτσάρια της Καστοριάς, οι Μωμόγεροι του Πόντου, οι μεταμφιέσεις στο Βελβενδό, τα παγανά της Ηπείρου, οι Γκριντάδες των Χασίων (Γρεβενά) κ.α. Μεγάλη σημασία έδιναν, στο ποιος θα μπει πρώτος στο σπίτι τους. Κατά τις Καλάνδες γινόταν η πομπή της Υπατείας, κατά την οποία ο νεοεκλεχθείς Ύπατος μοίραζε χρυσά νομίσματα. Τη 2η μέρα έπιναν και κύβευαν στα σπίτια και την Τρίτη ημέρα άρχιζαν οι Ιππικοί αγώνες. Τα παιδιά γύριζαν στα σπίτια ψάλλοντας τα κάλαντα και μάζευαν νομίσματα, αυγά και κότες για τους ίδιους (και για τους δασκάλους… ), στο δε παλάτι ο βασιλέας καλούσε τους συγκλητικούς σε γεύματα και θεάματα (παραστάσεις με μίμους) και παράλληλα τους μοίραζε δώρα.
Απόσπασμα από το
"Όσα δεν ήξερα για το Βυζάντιο"
(υπό έκδοση)
Δέσποινα Αμασλίδου
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Περιμένουμε τις απόψεις σας!