Ανακοινώθηκε το Βραβείο Γκονκούρ 2017

Ο Ερίκ Βουιγιάρ και το «μοντάζ» της Ιστορίας

Γράφει ο 

Γρηγόρης Μπέκος

Εric Vuillard
L’ οrdre du jour
Editions Actes Sud, 2017
σελ. 160, τιμή 16 ευρώ

*Το βιβλίο «L’ ordre du jour», που τιμήθηκε με το Βραβείο Γκονκούρ 2017, καθώς και το βιβλίο «14 Juillet» θα κυκλοφορήσουν στα ελληνικά εντός του 2018 από τις εκδόσεις Πόλις, σε μετάφραση (και τα δύο) του Μανώλη Πιμπλή.

Το Βραβείο Γκονκούρ 2017, η ύψιστη λογοτεχνική διάκριση της Γαλλίας, ανακοινώθηκε την περασμένη Δευτέρα, όπως πάντα, από το παρισινό εστιατόριο Ντρουάν. Ο εφετινός νικητής είναι ο 49χρονος Ερίκ Βουιγιάρ για το βιβλίο του L' ordre du jour (Ημερήσια διάταξη) που κυκλοφόρησε τον Μάιο από τις εκδόσεις Actes Sud. Επικεφαλής του οίκου ήταν μέχρι πρότινος η Φρανσουάζ Νισέν, η νυν υπουργός Πολιτισμού, κάτι που - ευτυχώς, έγραψε ο γαλλικός Τύπος - δεν επηρέασε αρνητικά την απόφαση της κριτικής επιτροπής να κάνει την έκπληξη. 

Δεν είναι ακριβώς μυθιστόρημα η Ημερήσια διάταξη, αλλά μια σύντομη «αφήγηση» η οποία δεν ξεπερνά τις 160 σελίδες και μας μεταφέρει στις απαρχές του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, έχοντας στο επίκεντρο την προσάρτηση της Αυστρίας (Anschluss) στο Ράιχ το 1938. Το σημείο εκκίνησης, πάντως, τοποθετείται μερικά χρόνια νωρίτερα: είναι η μυστική συνάντηση που είχαν, στις 20 Φεβρουαρίου του 1933, είκοσι και πλέον επιφανείς εκπρόσωποι της γερμανικής βιομηχανίας - μεταξύ αυτών οι Γκούσταφ Κρουπ, Καρλ φον Ζίμενς, Βίλχελμ φον Οπελ - με την ανώτατη ναζιστική ηγεσία. Ο σκοπός της συγκέντρωσης, προφανής: η χρηματοδότηση του εθνικοσοσιαλιστικού κινήματος και η άνοδος του Αδόλφου Χίτλερ στην εξουσία. Αποδείχθηκε όμως, με τρόπο τραγικό, ότι δεν επρόκειτο για μια ακόμη συνηθισμένη ημέρα στη δουλειά για την αφρόκρεμα του γερμανικού κεφαλαίου. Και η ειρωνεία έγκειται ακριβώς στο γεγονός ότι σήμερα «είναι εδώ, εκεί και παντού, η καθημερινότητά μας είναι δική τους» όπως σημειώνει κάπου ο συγγραφέας. 

Ο Ερίκ Βουιγιάρ δεν αναφέρεται, βεβαίως, στους ίδιους τους επιχειρηματίες, αλλά στα προϊόντα εκείνων των εταιρειών οι οποίες φέρουν τα ονόματά τους, εξακολουθούν να υφίστανται και να δραστηριοποιούνται, πουλώντας από αυτοκίνητα μέχρι οικιακές συσκευές… Εδώ όμως το θέμα δεν είναι τόσο η συνέχεια, η ανθεκτικότητα και η προσαρμογή της πλουτοκρατίας στους καιρούς, όλα αυτά είναι σοβαρά, δεδομένα, αδιαμφισβήτητα και εσχάτως πολυσυζητημένα στο πλαίσιο των σύγχρονων ακραίων ανισοτήτων. Το βασικό θέμα στο βιβλίο του Ερίκ Βουιγιάρ είναι πρωτίστως αισθητικό, είναι ο τρόπος που ο ίδιος προσεγγίζει την Ιστορία μέσω της λογοτεχνίας. 

«Δεν υπάρχει ιστορία χωρίς σύνθεση, δεν υπάρχει επιστήμη χωρίς αφήγηση. Η γνώση διαρρυθμίζεται όπως ένα μυθιστόρημα, έχει τη δομή της μυθοπλασίας. Η τέχνη της γραφής, το ίδιο το ύφος, είναι η τέχνη των συγκλίσεων» είχε δηλώσει σε μια συνέντευξή του στην εφημερίδα «Le Figaro» ο ίδιος, που είναι και ενεργός κινηματογραφιστής. Χρειαζόμαστε δύο λέξεις-κλειδιά για να καταλάβουμε κάπως καλύτερα την (υποψιασμένη και θεωρητικά θεμελιωμένη) πεζογραφία αυτού του συγγραφέα: τις λεπτομέρειες και το μοντάζ. Ο Ερίκ Βουιγιάρ αποφεύγει τις επινοήσεις και προκρίνει μια δημιουργική αναδιάταξη και διόγκωση ενός απίθανου αρχειακού υλικού που έχει κάθε φορά στα χέρια του, ώστε να φωτίζει σημαντικά ιστορικά γεγονότα από οπτικές γωνίες φαινομενικά ελάσσονες, οι οποίες δεν είναι και τόσο διαδεδομένες ή που είναι απλούστατα απρόβλεπτες. 

Εξόχως χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το προηγούμενο βιβλίο του υπό τον τίτλο 14 Juillet (14η Ιουλίου), όπου επέλεξε να ασχοληθεί με τη Γαλλική Επανάσταση και συγκεκριμένα με την ημέρα κατάληψης της Βαστίλλης, το 1789, μέσα από τα μάτια των άσημων ανθρώπων (αλλά υπαρκτών προσώπων, εννοείται) που συγκροτούν τη μάζα του απλού λαού, μέσα από τα μάτια ενός αγρότη λ.χ. ή ενός εκδοροσφαγέα, και όχι μέσω των διάσημων πρωταγωνιστών. Είναι κάτι που ο Ερίκ Βουιγιάρ το έχει ξανακάνει και σε παλαιότερα έργα του, όπως τα Conquistadors (για την πτώση της αυτοκρατορίας των Ινκας), La Bataille d' Occident (για την πλέον αιματηρή και πολύνεκρη ημέρα του Α' Παγκοσμίου Πολέμου) και Congo (για την αποικιοκρατία, το Συνέδριο του Βερολίνου το 1884, όπου οι ευρωπαίοι διπλωμάτες διαμοίρασαν την Αφρική).

Πηγή:  Το Βήμα